Dwang

Het NIP is als belangenbehartiger van de psycholoog actief betrokken bij diverse beleidsontwikkelingen rond het onderwerp dwang. De inzet is om de rol van de psycholoog goed over het voetlicht te brengen en waar mogelijk in wet en regelgeving te borgen.

Het NIP werkt mee aan de ontwikkeling van kwaliteitsinstrumenten waarin gedwongen zorg geregeld wordt. Leden van het NIP ontwikkelen als afgevaardigde mede de multi-disciplinaire richtlijn dwang en drang en de generieke module dwang en drang.

Rondom het toepassen van dwang in de psychogeriatrie is in 2014 een verzoek tot ontwikkeling van een generieke module Dwang voor mensen met een psychogeriatrische achtergrond en bij verstandelijke beperkten ingediend bij het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling ggz. Deze aanvraag is vooralsnog afgewezen. We zoeken naar nieuwe kansen.   

De wet Bijzondere Opneming Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) is opgevolgd door drie nieuwe wetten:

• De wet Verplichte GGz (WVGGZ) voor psychiatrische cliënten.
• De Wet Zorg en Dwang voor mensen met een verstandelijke beperking en psychogeriatrische patiënten.
• De wet forensische zorg (wfz) voor mensen in het forensische circuit.

De wetten hangen met elkaar samen en zijn op elkaar afgestemd. De wetgeving is niet alleen gericht op gedwongen opname en klassieke vrijheidsbeperkingen, zoals fixatie en separatie, maar ook op andere vormen van verplichte zorg, zoals verzorging, bescherming, extramurale begeleiding en therapeutische maatregelen. Verplichte zorg kan een combinatie zijn van zorg, begeleiding en beveiliging. Verplichte zorg kan ook buiten de instelling worden toegepast. De normen daarvoor zijn in 2015/16 ontwikkeld.

• Uitgangspunten van de wetgever bij Verplichte zorg
• Factsheet Wet Verplichte GGZ (WVGGZ) (pdf)

• Wet zorg en dwang: hoe ondersteunt het NIP psychologen? (11 december 2018)

Het NIP ontwikkelt (samen met andere partijen in de zorg, zoals Actiz, VGN, Verenso en de NVAVG) in 2019 verschillende producten om zorgprofessionals te ondersteunen bij hun werk, zoals bijvoorbeeld: een handreiking over onvrijwillige zorg en een app met daarin alle stappen uit het zorgplan. We houden u op de hoogte!

Een Aanjaagteam onder leiding van Liesbeth Spies heeft een rapport opgesteld om oplossingen voor problemen die ontstaan rond verwarde personen te inventariseren. Het rapport is aan de Tweede Kamer aangeboden onder de titel ‘Samen doorpakken: op weg naar een meer persoonsgerichte aanpak voor en met mensen met verward gedrag’.

Verschillende partijen, waaronder het NIP, hebben meegewerkt aan de ontwikkeling van een Toetsingskader terugdringen separeren en afzonderen. Daarin worden minimumnormen geformuleerd voor het terugdringen van dwangtoepassingen. Sleutelwoorden zijn preventie en een cliëntgerichte cultuur waarbij gewerkt wordt volgens de herstelgerichte behandelvisie. Als norm wordt gesteld dat bij separatie langer dan een week er consultatie wordt ingeroepen van een onafhankelijke psychiater.

• Zie het toetsingskader (pdf)
• Zie de toelichting (pdf) op het toetsingskader
• Zie de aanbiedingsbrief van het toetsingskader

Voor ambulante cliënten in de ggz met kans op terugval en psychische crisis is de crisiskaart een goed hulpmiddel om de eigen regie te vergroten en opnames te voorkómen. Het bevordert een veilige leefomgeving voor de cliënt en zijn omgeving, veilige zorg en een veilig gevoel voor de cliënt zelf.

Een crisiskaart is een meerzijdige overeenkomst tussen de kaarthouder en de voor hem belangrijke personen die een rol spelen in de gemaakte afspraken: behandelaar, (wettelijk) vertegenwoordiger, partner, vriend(in), buur etc.. Een crisisplan wordt ondertekend door al deze partijen. De partijen verbinden zich aan de afspraken. Een crisisplan is onderdeel van het behandelplan en geldt als behandelplan tijdens een crisis. Een crisisplan valt onder de WGBO. Een crisisplan is een schriftelijke wilsverklaring. Als de kaarthouder niet in zorg is (een crisisplan is niet ondertekend door een behandelaar), valt een crisisplan niet onder de WGBO, maar is het wel een wilsverklaring. ‘Zelfbinding’ via een crisisplan heeft niet dezelfde waarde als een officiële zelfbindingsmachtiging. Kaarthouders kunnen wel vormen van zelfbinding in hun crisisplan opnemen.

Het NIP heeft meegewerkt aan het ontwikkelen van een crisiskaart, samen met het LPGGZ, de NVvP en GGz Nederland. De crisiskaart is uiteindelijk niet door het NIP geaccordeerd. In een persbericht zei het NIP hierover:

“Het landelijk platform ggz presenteert ‘De Crisiskaart’ voor mensen die al eens een psychische crisis hebben doorgemaakt of die een risico lopen in een crisis te raken. Het instrument van een crisiskaart, waarbij beschreven wordt hoe de cliënt wil dat er gehandeld wordt in geval van crisis, acht het NIP van groot belang.

In het ontwerp omvat de crisiskaart altijd een onderliggend crisisplan en worden kaart en plan altijd door een ervaringsdeskundige getoetst. Voor het NIP is belangrijk dat bij zelfmanagement cliënten zelf een keuze kunnen maken voor de vorm van crisiskaart die zij voor henzelf wenselijk achten. Zelfmanagement betekent voor het NIP ook dat cliënten zelf kunnen kiezen of zij hun crisiskaart al dan niet door een onafhankelijk ervaringsdeskundige laten toetsen. Deze toetsing kan een cliënt niet worden opgelegd.” 

De expertise van psychologen zit onder meer in het observeren en analyseren van gedrag. De signalen die voorafgaan aan gedrag dat (dreigende) schade berokkent aan de cliënt of zijn omgeving zijn soms subtiel. Een psycholoog kan deze verhelderen, en bespreekbaar maken. Vervolgens kunnen psychologen handelingsalternatieven aanreiken voor de cliënt zelf of voor zijn omgeving. Doel is escalatie gedwongen zorg te voorkomen.